ایران برنده نهایی رقابت پتروشیمی با عربستان
توسعه صنعت پتروشیمی همسو با اجرای اهداف اقتصاد مقاومتی و جلوگیری از خام فروشی، موجب افزایش سهم صادرات غیرنفتی و ارتقای درآمد ارزی کشور، تکمیل زنجیره ارزش در صنایع پایین دستی و ایجاد ارزش افزوده و اشتغال بیشتر، توسعه و بهبود قدرت اقتصاد کشور و رفاه عمومی مردم می شود.
از بعد داخلی بررسی ارزش صنایع پتروشیمی از یک سو به عنوان صنایعی استراتژیک در فراهم سازی مواد اولیه سایر بخش ها و از سوی دیگر با توجه به وزن بالایی که این صنعت در تشکیل بازار سهام دارد؛ حائز اهمیت است. این صنعت ضمن تاثیرپذیری از تحولات برخی بازارها به ویژه بازار نفت، اثرات قابل ملاحظه ای برروی سایر بازارها به ویژه بازار مالی دارد.
قیمت سهام شرکت های پتروشیمی در بازار سهام، وابستگی زیادی به قیمت
محصولات پتروشیمی و همینطور وابستگی زیادی به تغییرات قیمت نفت در بازارهای جهانی دارد. ضمنا این صنایع می توانند کانالی برای انتقال نوسانات قیمت جهانی نفت بر شاخص کل بازار سهام ایران باشند. به گزارش برخی منابع خبری و گفته های برخی مسوولان در سال 1399 با افتتاح 17 طرح پتروشیمی جدید، کش
ور مرحله «جهش دوم» در صنعت پتروشیمی را پشت سر گذاشت و در سال 1400 آماده «جهش سوم» در این صنعت می شود. در جهش دوم پتروشیمی کشور 27 طرح تعریف شده است که تا پایان سال1400 به بهره برداری خواهند رسید. از این تعداد 17 طرح تا پایان سال 1399 به بهره برداری رسیده و ظرفیت صنعت را از 66 میلیون تن ف
علی به 90 میلون تن افزایش می دهد و پیش بینی می شود، این عدد در پایان سال 1400 به ظرفیت 100 میلیون تنی خواهد رسید و کشور به درآمد 25 میلیارد دلاری دست پیدا خواهد کرد. هدف ایران حرکت از سهم 2 درصدی ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی جهان، به سوی سهم تولیدی 3/ 6 درصدی است. همچنین هدف گذاری دولت آن است که در جهش سوم نیز، ظرفیت تولید تا 133 میلیون تن در سال بالا برود و در کنار آن تنوع محصولات نیز بیشتر شود. در اقدامی امیدوارانه، وزارت نفت نیز توانست تولید گاز از میدان مشترک پارس جنوبی را از 280 میلیون متر مکعب در سال 1392 به 700 میلیون متر مکعب در شرایط فعلی برساند که نشان دهنده افزایش 420 میلیون متر مکعبی گاز از این میدان مشترک است.
عربستان؛ رقیب منطقه ای ایران
پیشتر مرکز پژوهش های مجلس طی یک بررسی پیش بینی کرده بود که عربستان با توجه به اقدامات مثبتی که در صنعت پتروشیمی خود انجام داده، در آینده می تواند جایگاه بهتری را در زمینه پتروشیمی نسبت به سایر کشورهای منطقه داشته باشد. صنعت پتروشیمی عربستان یکی از رقبای مهم منطقه ای پتروشیمی ایران محسوب می شود. به گزارش آن مرکز یکی از دلایل موفقیت صنعت پتروشیمی عربستان، وجود برنامه های پنج ساله برای توسعه صنعتی در این کشور و بالا بردن سهم بخش خصوصی در تولید ناخالص داخلی تا حد 70درصد و ایجاد شهرهای صنعتی جبیل و ینبع است که از جمله دستاوردهای این برنامه های پنج ساله بوده است. شرکت سعودی آرامکو، جبیل و ینبع و سابیک از جمله بازیگران مهم صنعت پتروشیمی این کشور هستند. به عنوان مثال، شهر صنعتی جبیل در این کشور میزبان 160 شرکت صنعتی و بیش از 70 هزار ساکن تمام وقت است. این شرکت به تنهایی بیش از 7 درصد از تولید ناخالص داخلی عربستان را تشکیل می دهد. براساس گزارش مذکور، همچنین شرکت سابیک به عنوان یکی از صنایع مهم در پتروشیمی عربستان، در سال 2016 موفق به کسب رتبه چهارم در بین شرکت های شیمیایی جهان شده است. آرامکو در بین کمپانی های نفتی جهان دارای بالاترین حجم تولید و همچنین بالاترین میزان ذخایر نفتی است. شرکت آرامکو در سال 2016 به طور متوسط روزانه 5/ 10 میلیون بشکه نفت تولید کرده است. اما یکی از ویژگی های صنعت پتروشیمی عربستان، وجود مشوق های خوب برای سرمایه گذاران داخلی و خارجی در این صنعت بوده و روند ورود شرکت های مختلف برای سرمایه گذاری در صنعت پتروشیمی این کشور تسهیل شده است. از جمله آنکه شرکت های مهمی مانند شورون فیلیپس، داو و سامیتومو در صنعت پتروشیمی این کشور حضور دارند. توجه به صنعت پتروشیمی یکی از برنامه های سعودی ها بوده و قصد دارند سهم این صنعت از 16درصد در سال 2015 را به 50 درصد در سال 2030 برسانند. در عربستان سازمان خاصی تحت عنوان اداره سرمایه گذاری عمومی عربستان سعودی (سقیا) تاسیس شده تا به سرمایه گذاران خارجی در فرآیند اخذ مجوزها و سایر اقدامات کمک کند. همچنین به سرمایه گذاران خارجی در مورد ثبت و راه اندازی کسب و کار آنها تا 30 روز بعد از ارائه درخواست، تضمین داده می شود. صادرات مواد شیمیایی و پلاستیک در سال 2016، حدود 60 درصد از صادرات غیرنفتی این کشور را به خود اختصاص داده است. در حال حاضر عربستان سعودی قصد دارد با برنامه های افزایش تولید داخلی و خارجی و گسترش صادرات خود، طی چند سال آینده به یکی از بازیگران اصلی بازار جهانی پتروشیمی تبدیل شود. اجرای این برنامه ها با چشم انداز سعودی 2030 این کشور همسو است که یک طرح دولتی برای کاهش وابستگی عربستان به نفت، متنوع سازی اقتصاد آن و توسعه بخش های خدمات عمومی است.
هدف اصلی این طرح، ایجاد شرایط برای توسعه صنعت پتروشیمی عربستان و افزایش رقابت آن در صحنه بین الملل است. این اهداف از طریق افزایش قابل توجه صادرات محصولات پتروشیمی سعودی ها به بازارهای خارجی محقق خواهد شد. اواخر سال 1398 سعودی ها بیش از 2 میلیارد دلار سرمایه گذاری جدید در صنایع پتروشیمی خود را در دستور کار قرار داده اند که شامل یک کارخانه پلی اکریل آمید و یک پروژه آمونیاک در منطقه الجبیل بوده است. این سرمایه گذاری، با همکاری 5 شرکت خارجی یعنی باسف آلمان، رویال داچ شل، میتسویی ژاپن، SNF فرانسه و گروه متالورژی پیشرفته هلندی AMG صورت گرفته است. این سرمایه گذاری، علاوه بر توسعه بخش بالادستی پتروشیمی عربستان، نگاهی هم به توسعه تکمیلی در این بخش در صنایع میان دست و پایین دست دارد. مجتمع جدید پتروشیمی عربستان، سالانه یک میلیون و 150 هزار تن اتیلن، 850 هزار تن پروپیلن و 400 هزار تن آروماتیک، سوخت و مشتقات را در منطقه جبیل تولید خواهد کرد. انتظار می رود این مجتمع جدید پتروشیمی تا سه ماهه چهارم سال 2025 به بهره برداری برسد. با توجه به موارد فوق الذکر، نباید رقیب را دست کم گرفت و رشد سعودی ها در صنعت پتروشیمی را تنها به داشتن نفت و گاز نسبت داد. احداث مجتمع صدرای سعودی ها در منطقه الجبیل با سرمایه 20میلیارد دلاری، از مهم ترین طرح های پایین دستی خاورمیانه است. در این مجتمع، 25واحد تولیدی قادر به تامین مواداولیه موردنیاز در بخش های مهم صنعتی نظیر صنایع خودرو سازی، الکترونیک، نساجی، دارو سازی، ساختمان و صنایع کشاورزی و زمینه ساز ایجاد اشتغال در این کشور هستند.
اخیرا ایران طی اقدامی قدرت پتروشیمی خود را به رخ جهان کشید و همزمان با مرور تحولات ساخت طرح های جدید تولید اوره در صنایع پتروشیمی، موسسه گلوبال دیتا انرژی اخیرا با انتشار گزارش کوتاهی اعلام کرده است: ایران با سبقت گرفتن از کشورهایی همچون آمریکا و چین به بزرگ ترین متانول ساز صنایع پتروشیمی جهان تبدیل شده است. به گفته مقامات وزارت نفت در امور پتروشیمی افزون بر طرح های جهش دوم و سوم صنعت پتروشیمی، 34 طرح جدید در این صنعت تعریف شده است که با اجرای آنها، جایگاه ایران در جهان ممتازتر می شود. توسعه هوشمندانه صنعت پتروشیمی همزمان با توسعه حجمی و متناسب با تحولات جهانی موضوعی است که در کشور شکل گرفته تا افزون بر افزایش ظرفیت تولید، صنعتی پایدار و تاب آور در برابر آسیب ها داشته باشیم.
طرح های پیشران و خوراک ترکیبی مبتنی بر تفکر، تلاش، مهندسی و محاسبات دقیق بازار است که در حال حاضر فعال است. با اجرای طرح های پتروشیمی با خوراک ترکیبی، مجتمع ها از تک محصوله بودن عبور می کنند. طرح های توسعه صنعت پتروشیمی برای سال 1404 ریل گذاری شده است و زنده و فعال هستند؛ توسعه هوشمندانه صنعت پتروشیمی ایران می تواند ضمن تحقق ظرفیت 100 میلیون تن برنامه ششم توسعه در سال 1400، صنعتی پایدار و تاب آور در برابر آسیب ها باشد. ایران پس از تحقق جهش سوم صنعت پتروشیمی و در سال 1404 براساس نقشه توسعه امروز عربستان، جایگاه نخست صنعت پتروشیمی را در منطقه خواهد داشت. افزون بر طرح های جهش دوم و سوم صنعت پتروشیمی 34 طرح جدید با حجم سرمایه گذاری 17 میلیارد دلاری و با مجموع ظرفیت 19 میلیون تن تعریف شده است که امیدوارم با اجرای این طرح ها، جایگاه ایران ممتازتر شود. با توجه به رتبه نخست ایران در مجموع ذخایر نفت و گاز ایران در جهان، توسعه صنعت پتروشیمی با این میزان خوراک یک الزام است که تمرکز بر اجرای طرح های پتروشیمی با خوراک ترکیبی و طرح های پیشران بخشی از مسیر توسعه پایدار صنعت پتروشیمی است که در این صنعت تعریف شده اند. چهار طرح عظیم خوراک ترکیبی با مجموع سرمایه گذاری حدود 11میلیارد دلار تعریف شده اند که ظرفیت صنعت پتروشیمی را 11 میلیون تن افزایش خواهند داد و کلنگ عملیات اجرایی پتروشیمی ارغوان به عنوان نخستین طرح خوراک ترکیبی در 17 مردادماه 1399 با سرمایه گذاری صندوق بازنشستگی سازمان صداوسیما در عسلویه زده شد و دو طرح خوراک ترکیبی دیگر نیز از سوی هلدینگ خلیج فارس در عسلویه و یک طرح نیز از سوی هلدینگ نفت و گاز پارسیان در سیراف اجرا می شود. با اجرای طرح های پیشران نیمی از محصولات پرمصرف و موردنیاز کشور در داخل تامین می شوند. طرح های پیشران در چهار شاخه متانول، پروپیلن، اتیلن و بنزن تعریف شده اند و این طرح ها رونق صنایع پایین دستی و افزایش اشتغالزایی را به دنبال دارد. در طرح جامع افزایش پروپیلن از مسیر متانول، سه طرح در عسلویه با عنوان طرح پارک پروپیلن عسلویه، سه طرح در امیرآباد شمال کشور، یک طرح در منطقه انزلی و یک طرح هم در اسلام آباد تعریف شده است که ظرفیت تولید حدود یک میلیون تنی کنونی پروپیلن را به سالانه 4 میلیون تن خواهند رساند. حجم سرمایه گذاری و تناژ تولیدی در طرح های پایین دست زنجیره پروپیلن کم اما محصول تولیدی بسیار کیفی تر است و افزایش تولید پروپیلن توسعه قابل توجه صنایع پایین دست این زنجیره را در پی خواهد داشت.
خبرگزاری فرانسه در گزارشی نوشت؛ بر اساس گزارش دولت عربستان به دنبال بحران شیوع ویروس کرونا و کاهش قیمت نفت کسری بودجه این کشور در سال 2020 از 50 میلیارد دلار به بیش از 79 میلیارد دلار تا پایان سال افزایش یافته است. چندی پیش بود که اعلام شد، شهر هوشمند 500 میلیارد دلاری، مزرعه خورشیدی 200 میلیارد دلاری و میلیاردها دلار سرمایه گذاری در گاز و پتروشیمی از جمله موارد برنامه افق 2030 عربستان سعودی بودند که شاید بلندپروازترین برنامه اقتصادی جهان بود اما اکنون با سقوط قیمت نفت از هم پاشیده است. شرکت آرامکوی سعودی سال گذشته اعلام کرد سرمایه گذاری چند میلیارد دلاری در پایانه LNG پورت آرتور شرکت سمپرا انرژی را مسکوت خواهد گذاشت. همچنین سرمایه گذاری در پروژه پالایش و پتروشیمی 20 میلیارد دلاری در عربستان را به تاخیر می اندازد. علت این تصمیمات چیزی جز حفظ پول نبوده است. عربستان سعودی اخیرا 29 میلیارد دلار کسری بودجه داشته و تولید ناخالص داخلی این کشور کاهش پیدا کرد و تدابیر ریاضت اقتصادی بازگشته اند. آرامکو باید سالانه 75میلیارد دلار سود نقدی سهام به مدت پنج سال آینده به سهامدارانش پرداخت کند و برخلاف سایر غول های نفتی بین المللی، میزان سود پرداختی به سهامدارانش را کاهش نمی دهد زیرا سهامدار بزرگ این شرکت دولت عربستان و آرامکو منبع اصلی درآمد دولت این کشور است.
به علت دخالت دولت در صنایع پتروشیمی، شرکت های خارجی تنها در طرح های مشارکتی شرکت می کنند. تاثیر منفی رکود اقتصادی چین بر صادرات عربستان سعودی نیز مزید بر علت است.
اوضاع و شرایط امنیتی کشور عربستان بعد از حمله به یمن و احتمال حملات تلافی جویانه از سوی یمنی ها باعث عدم استقبای سرمایه گذاران خارجی از آن کشور شده است. افزایش هزینه طرح ها به دنبال افزایش هزینه های ساخت و تاخیر ها و کمبود خوراک ترجیحی گاز اتان از تهدیدات صنعت پتروشیمی سعودی هاست.
مزیت های رقابتی ایران
رتبه نخست ایران در مجموع ذخایر نفت و گاز ایران در جهان.
وجود بازار مصرف کلان داخلی.
جمعیت کشور از بعد سرمایه انسانی و بازار مصرف و در مقابل ضعف نیروی انسانی در عربستان.
شرایط مناسب امنیتی کشور.
وجود نیروهای نخبه داخلی در صنعت پتروشیمی و ظرفیت فناوری دانشگاه های داخلی ایران.
سعودی ها در صنعت نفت و پتروشیمی با رویا پردازی غلو می کنند. به عنوان مثال گاز عربستان در درجه اول باید برای تولید برق و آب شیرین کنی و… آن کشور استفاده شود، حال آنکه در این زمینه ایران به لحاظ طبیعی و منابع خود مزیت رقابتی دارد. مشکلات اقتصاد کلان این کشور نیز مزید بر علت است.
هم مرزی ایران با 15 کشور همسایه و مهم تر از همه نزدیکی ایران به هند و چین به عنوان قطب های جدید پتروشیمی جهان و امکان برقراری خطوط دسترسی زمینی و دریایی با اروپا از طریق کشور ترکیه.
قرار گرفتن منابع نفتی و صنایع پتروشیمی ایران در سواحل دریایی.
سرمایه گذاری و تامین سرمایه به موقع طرح های پتروشیمی و پترو پالایشگاه ها، ارائه مشوق های تضمین شده در قیمت خوراک، رفع مشکلات اداری و اجرایی در راستای بحث های مالیاتی و… مرتبط با صنعت پتروشیمی کشور و ایجاد رابطه تنگاتنگ صنعت و دانشگاه جهت توسعه و تولید دانش فنی و توجه به توسعه طرح های پیشران پتروشیمی کشور، توسعه صنایع پایین دستی در جوار صنایع بالادستی پتروشیمی، پتروشیمی ایران را درجهان یکه تاز خواهد کرد. در این میان توسعه صنایع پایین دستی و افزایش ارزش افزوده صنعت با نگاهی آینده نگرانه به صنعت پتروشیمی که با تنوع محصولات تولیدی و تنوع در مشتریان همراه است می تواند کار ساز باشد.
به عنوان مثال هرچند جهان به سمت کاهش سوخت های فسیلی و تولید خودروهای هیبریدی پیش می رود ولی همزمان افزایش تقاضا برای پروپیلن و پلاستیک را در دنیا ایجاد می کند و اصولا هر تهدیدی در بازار می تواند منجر به فرصتی شود. سازمان ملل متحد اعلام کرده است انتظار می رود که جمعیت جهان در 30 سال پیش رو دو میلیارد نفر رشد کند و از 7 میلیارد و 700 میلیون نفر در حال حاضر به 9 میلیارد و 700 میلیون نفر در سال 2050 افزایش یابد و این یعنی بازار پتروشیمی نیز به هم میزان رشد خواهد کرد.
